چکیده فارسی:لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید. چکیده عربی:یعد ملاصدرا من بین الفلاسفة الذین یتمتعون بنظام فکری أنثروبولوجی منسجم إلی حد ما، ویسلط ملاصدرا الضوء علی الأبعاد المختلفة من الخلافة الإلهیة من الناحیة الفلسفیة، والعرفانیة، والدینیة، والسیاسیة، کما یثبت أن هناک صلة ذاتیة بین الأبعاد المختلفة لها. یری الملاصدرا أن الحقیقة الثنائیة الأبعاد للإنسان، مع الترکیز علی البعد الروحانی ترت بط بالنزعة التکاملیة والمعنویة له، حیث تتداعی فکرة الحرکة الجوهریة للنفس الذی ینتهی حدوثها الجسمانی إلی البقاء الروحانی أخیرا.إضافة إلی هذا، فإن نزعة الإنسان إلی الکمال تبرز المکانة المرموقة التی یتمتع بها الإنسان الکامل وصدارته بین سلسلة المخلوقات الإلهیة. کما أنه یحمل علی عاتقه مهمة الهدایة والقیادة الإلهیة لسائر البشر فی إطار النبوة والإمامة والولایة، وذلک لتمتعه بالکمالات الوجودیة، والمعرفیة، والأخلاقیة. یری الباحث أن هذه الفکرة من شأنها رسم صورة للإنسان أکثر دقة بحیث یمکن استخدامها فی التنظیرات الإنثروبولوجیة والعلوم الإنسانیة.

چکیده فارسی: ابن تیمیه را می توان پدر فکری سلفیه دانست؛ به همین دلیل دیدگاه های وی، از جمله درباره چیستی انسان و مسئله خلافت الهی او، اهمیت دارد. او با استناد به قرآن و روایات، انسان را متشکل از روح و جسم می داند که بخش اصلی وجودش روح او است که موجودی قائم بنفسه، حادث و مخلوق است. ابن تیمیه که در معرفت شناسی، ظاهر گرا و در هستی شناختی، حس گرا است، به شدت بر فلاسفه، منطقیان و عرفا و مبانی آنان می تازد و نگاهی کاملاً مادی و زمینی به انسان دارد. در آثار وی انسان موجودی کاملاً زمینی است که قدرت هیچ تأثیر و دخل و تصرفی در این عالم را ندارد. علاوه بر این، از آنجا که وی برای محافظت بر توحید ربوبی، هرگونه مماثلت و تشابه در صفات خداوند و انسان را نفی می کند، نمی تواند خلافت الهی آدمی را بپذیرد. این نگاه ابن تیمیه به انسان، زمینه ساز سایر نظریات و فتاوای وی می شود. در اندیشه او، زیارت و استعانت و توسل به انسان صالح نه تنها جایز نیست، بلکه شرک و متناقض با توحید عبادی است. در این پژوهش با روش کتابخانه ای و با رویکرد تحلیلی توصیفی، از مکتوبات به جا مانده از ابن تیمیه مدد جسته ایم تا به دو پرسش پاسخ دهیم: در نگاه ابن تیمیه، انسان چه حقیقت و ماهیتی دارد؟ با توجه به این ماهیت، ابن تیمیه مسئله خلافت الهی انسان را چگونه تبیین می کند؟ چکیده عربی: یمکن اعتبار ابن تیمیة الأب الفکری للسلفیة. ولهذا السبب هنالک أهمیة لآرائه، ومنها رأیه فی ماهیّة الإنسان ومسألة خلافته الإلهیة. فهو یرى من خلال الاستناد الى القرآن والروایات أن الإنسان یتکون من روح وجسم، وأن القسم الأساسی من کیانه روحه، وهی قائمه بذاتها، وحادثة ومخلوقة. کان ابن تیمیة یمیل الى النزعة الظاهریة فی النظریة المعرفیة، والى النزعة الحسیة فی معرفة الوجود، وقد هاجم الفلاسفة، والمناطقة، والعرفاء ومبادئهم، ونظر الى الإنسان نظرة مادیة وأرضیة. یقول فی تراثه إن الإنسان موجود أرضی تماماً، ولیست لدیه قدرة على التأثیر فی هذا العالم أو التصرف فیه. بالاضافة الى ذلک، بما أنه کان یرمی الى المحافظة على التوحید الربوبی، لذلک کان ینفی أی نوع من المماثلة والتشابه فی صفات الله والإنسان، وهذا یعنی أنه لا یقبل خلافة الإنسان لله. نظرة ابن تیمیة هذه الى الإنسان، کانت بمثابة الممهد لسائر آرائه وفتاواه؛ فهو یرى عدم جواز زیارة قبور الصالحین والتوسل بهم الى الله، بل ویعتبر ذلک شرکاً ویتناقض مع التوحید العبادی. استعنّا فی هذا البحث بالطریقة المکتبیة وباسلوب تحلیلی ووصفی، بما ترکه ابن تیمیة من مدوّنات من أجل الإجابة عن سؤالین: ما هی حقیقة الإنسان وماهیته فی نظر ابن تیمیة؟ وفی ضوء هذه الماهیة، کیف یبیّن ابن تیمیة مسألة الخلافة الإلهیة للإنسان؟

چکیده فارسی: ارزیابی سرشت انسان و نیک یا بد بودن آن، از مسائل مهم و کهن در مکاتب مختلف دینی و فلسفی بوده است. برخی انسان را نیک سرشت، برخی او را بدسرشت و گروهی هم وی را فاقد سرشت مشترک دانسته اند. این مقاله در جستجوی پاسخ های دقیقی برای سه پرسش اساسی است: اولا حقیقت سرشت انسان از نگاه هستی شناختی چیست؟ ثانیا متعلق اصلی «خوبی و بدی» در بحث سرشت انسان چیست؟ ثالثا منشأ افعال بد انسان چیست؟ بر اساس حکمت متعالیه، سرشت انسان ـ که عبارت است از استعدادهای فطری و غریزی او ـ نحوه وجود اوست. هر موجودی در هر یک از مراتب، درجه وجودی خاصی دارد و به میزان درجه وجودی خود خیر، کمال و نیکو است. فلسفه وجودی استعدادهای فطری و غریزی ـ که مهم ترین آنها عقل است ـ استکمال انسان و بقای سعادتمندانه اوست. بنابراین از منظر هستی شناختی، سرشت انسان فقط به «خوبی» متصف می شود و به علت اشتمال آن بر عقل فطری ـ که مدبر گرایش های انسان است ـ منشأ اعمال خیر و نیکو خواهد بود. متعلق اصلی در بحث سرشت انسان، خوبی و بدی افعال اوست و منشأ اعمال بد انسان ها نیز خصلت های موروثی و اکتسابی آنهاست، نه سرشت آنها. چکیده عربی:تقییم فطرة الإنسان والحکم علی کونها شیئاً حسناً أو سیّئاً، من القضایا المهمّة التی کانت مطروحة للنقاش منذ القِدم فی المدارس الدینیة والفلسفیة المختلفة. قسم قالوا إن الإنسان مجبول علی الخیر، بینما یقول آخرون إنه مجبول علی الشرّ، فی حین یقول فریق ثالث انه یفتقر الی نزعة فطریة مشترکة. یرمی هذا البحث الی التوصّل الی إجابات دقیقة لثلاثة أسئلة أساسیة وهی: أوّلاً ما حقیقة فطرة الإنسان من منظار معرفة الوجود؟ ثانیاً ما هو المتعلَّق الأساسی «للخیر والشرّ» فی بحث فطرة الإنسان؟ ثالثاً ما هو منشأ أفعال الإنسان السیئّة؟ استناداً الی الحکمة المتعالیة، طبیعة الإنسان ـ التی هی عبارة عن استعداداته الفطریة والغریزیة ـ هی التی تعکس کیفیة وجوده. کلّ موجود، فی کلّ واحدة من المراتب، له درجة وجودیة خاصّة به، ویکون الخیر، الکمال والصلاح تبعاً لمدی درجته الوجودیة. الفلسفة الوجودیة للإستعدادات الفطریة والغریزیة ـ التی أهمها العقل ـ تکامل الإنسان ودیمومة سعادته. وعلی هذا الأساس، من منظار معرفة الوجود، الإنسان مجبول علی الخیر فقط، وبسبب ما فیه من العقل الفطری ـ الذی یتصوغ توجّهات الإنسان ـ فهو منشأ لأعمال الخیر والصلاح. المتعلَّق الأساسی فی بحث الفطرة، حسن وقبح الأفعال، ومصدر الأعمال السیئة والقبیحة هیی تلک الخصال الموروثة أو المکتسبة، ولیس مصدرها الفطرة.

بیّن الإمام علی× فی کل فرصة مناسبة فی المجالس الخاصة والعامة وفی الخطب والرسائل،  مکانة أهل البیت^ فی إمامة الأمة، وشرح حدیث الغدیر ودور قریش فی معارضة الإمامة الإلهیة لأهل البیت. منهج البحث فی هذا المقال هو وصفی تحلیلی، وسنستخدم نهج البلاغة والمصادر الإسلامیة القدیمة مباشرةً لتوضیح ذلک. شرح الإمام علی× نظریة الإمامة الإلهیة بالطرق التالیة:1- وجوب الإمامة: من وجهة نظر أمیر المؤمنین× الإمامة استمرار رسالة النبی. 2-تبیین مکانة أهل البیت^: الإمامة تعود إلی أهل البیت^.3-تبیین مکانة حدیث الغدیر: کان الإمام علی× یبیّن مکانة حدیث الغدیر بین الناس. 4- معاتبته لقریش: الإمام علی× یشکو من قادة قریش لمرافقة الخلفاء. الإمام علی×، الإمامة الإلهیة، أهل البیت^، حدیث الغدیر، قُریش.

إنّ للثقافة الإسلامیة أثراً کبیراً فی أدیان العالم و فی المعتنقین بها، إذ هی ثقافة غنیة لاتتحدّد فی حدودها الإسلامیة بل تتجاوزها و تشمل الحدود البشریة کلها، فلا غرو فی أن تؤثّر فی الآخرین خارج الحدود الإسلامیة أو یتأثّر بها الآخرون فیُروُوا غلیلَهم لحاجات الدنیا و الآخرة. الدراسات عن «الکومیدیا الإلهیة» لدانتی تدلّ علی أنّها تأثرت بالثقافة الإسلامیة و استقی من مَعینها، ثم إنّ عمل دانتی هذا، وقَفَ شامخاً بین أعمال من سبقوه و من جاؤوا بعده. أمّا التأثر هذا، فبدأ بعدما عرف الغرب شیئاً من معارف «معراج النبی» محمد صلوات الله علیه، إذ کان فی العصور الوسطی علی اتصال وثیق بالثقافة الإسلامیة و کان علماء أوروبیّون یسعون للتزود من مناهل تلک الثقافة. فیمکن القول بأنّ دانتی تأثّر بثقافة العالم القدیم و کذلک بثقافة القرون الوسطی، و یبدو أنّ عمله هذا، مدین للثقافة الإسلامیة التی کانت مسیطرة خلال القرون الوسطی. تهدف هذه المقالة دراسة کتاب «تأثیر الثقافة الإسلامیة فی الکومیدیا الإلهیة لدانتی» لصلاح فضل، شکلاً و مضموناً، متّبعة لمنهج الوصفی-النقدی-المقارنی. فممّا یتّضح من شواهد هذا الکتاب، عند مقارنته بین «القرآن الکریم» و «قصة معراج النبی (ص)» من جهة، و «الکومیدیا الإلهیة» من جهة أخری، أنّ هناک شبهاً کبیراً بین هذه النصوص؛ الأمر الذی یدلّ علی أنّ دانتی لم یکن فی أثره بمنأی عن تأثّر بالثقافة الإسلامیة.

چکیده فارسی: اراده یکی از مهمترین صفات انسان است. بین متکلمین و فلاسفه اسلامی در تفسیر اراده انسان و مبدئیت آن برای افعالش دیدگاه های گوناگونی وجود دارد. این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی دیدگاه فخر رازی و ملاصدرا در باره حقیقت اراده انسان و مبدئیت آن برای افعالش را واکاوی کرده و به این نتیجه دست یافته است که از نگاه آنان، اراده انسان کیفی نفسانی بوده و تصدیق به وجود آن بدیهی است. فخر رازی با این که چند دلیل عقلی و نقلی برای اثبات استناد افعال انسانی به اراده الهی و عدم تأثیر اراده انسان در این افعال اقامه کرده است لیکن تفسیر بزرگان اشاعره از نظریه کسب را بر نتابیده و تفسیر جدیدی از این نظریه ارائه کرده که در آن، علاوه بر این که همه چیز ازجمله فعل انسان به خداوند استناد دارد، قدرت و داعی انسان نیز در انجام فعلش تأثیرگذار است. ازاین رو، میان این دو مطلب ناسازگاری دیده می شود و دیدگاه وی در باره مبدأیت اراده انسان در فعلش گویا نیست. ملاصدرا فقط نظریه امر بین الامرین را مبین رابطه صحیح اراده الهی و اراده انسانی در این افعال دانسته است. بر این اساس، خداوند فاعل حقیقی فعل انسان بوده و اراده انسان نیز هر چند علت معدّ و واسطه ظهور اراده الهی در این فعل است، لیکن این اراده به طور حقیقی در فعل انسان اثر گذار است. چکیده عربی: الإرادة واحدة من أهمّ صفات الإنسان. هنالک آراء شتّى لدى المتکلمین والفلاسفة المسلمین فی تفسیرهم لارادة الإنسان وکونها منطلقاً لأفعاله. یعتمد هذا البحث الاسلوب الوصفی والتحلیلی لاستطلاع رأی الفخر الرازی والملا صدرا فی حقیقة ارادة الإنسان وجعلها مصدراً لأفعاله. وتوصل من خلال ذلک الى نتیجة وهی أن ارادة الإنسان من وجهة نظرهما کیفیة نفسیة والتصدیق بوجودها بدیهی. ساق الفخر الرازی عدداً من الأدلّة العقلیة والنقلیة لاثبات استناد أفعال الإنسان الى الإرادة الإلهیة وعدم تأثیر ارادة الإنسان فی هذه الأفعال، غیر أنه لم یکتف بتفسیر کبار الأشاعرة لنظریة الکسب، وطرح تفسیراً جدیداً لهذه النظریة، التی یذهب فیها الى القول إن کل شیء ومن ذلک فعل الإنسان یعود لإرادة الله، هذا اضافة الى أن قدرة الانسان ودوافعه لها تأثیرها فی أداء فعله أیضاً. وهنا یُلاحظ وجود تعارض بین هذین الأمرین، ورأیه فی ما یتعلق بکون ارادة الإنسان مصدراً لفعله غیر واضح. هذا فی حین یذهب الملا صدرا الى الأخذ بنظریة الأمر بین الأمرین فقط، ویرى أنها مبین للعلاقة الصحیحة بین الإرادة الإلهیة والإرادة الإنسانیة فی هذه الأفعال. وعلى هذا الأساس فإن الله هو الفاعل الحقیقی لفعل الإنسان، وأما ارادة الإنسان فهی وإن کانت علّة وواسطة لظهور الإرادة الإلهیة فی هذا الفعل، لکن هذه الإرادة بشکل حقیقی مؤثرة فی فعل الإنسان.

لو أردنا استعراض بعض معطیات الحجّ إلی بیت الله الحرام، ینبغی لنا أن ننظر إلیه کمجموعة کاملة أوّلا، ثم نلاحظ المعطیات التفصیلیة لکلّ منسک علی حدة.النظرة العامة:ویمکننا أن نذکر هنا أهمّ هذه المعطیات بشکل نقاط، هی:1- تعمیق الارتباط بالله وذلک بالترکیز علی ذکر الله المتواصل فی أیام الحجّ، فهی الأیام التی یردّد الحاجّ فیها ذکر الله کثیراً، ویحسّ بالرابطة ما بینه وبین الله إحساساً عمیقاً. وهذا التردید المرکّز والمتواصل سوف یترک أثره ولاشکّ علی حیاة الحاجّ العامة بعد أن یرتبط فی کلّ آن بالله تعالی بلهج بذکره، ویستشعر عظمته عند کلّ عمل یقوم به.  

نظریه سبک شناسی در جستجوی بررسی زیبایی های منحصر به فرد چینش کلام در آثار برجسته و هنری است. این نظریه نگرشی است، در باب رابطه مشخصه های برجسته سبک و نقش و ارزش آنها در زبان متن با پیوستار معنایی و انتقال محتوای مرتبط با آن مشخص ه ها. یکی از این ویژگی ها، برجستگی های نحوی در زبان است که در قالب چیدمان کلمات در جمله ها، طول جمله ها و نوع آنها، کیفیت وجه و زمان بیانگر نوع اندیشه گوینده آن متن است. به عبارت دیگر از رهگذر ساختار عناصر نحوی نشان دار، نوع سبک و میزان ارزش گذاری این ویژگی ها در تعیین سبک نمایان و از آن با نام فراهنجاری نحوی یاد می شود. گاهی این برجستگی ها در قالب تکرار جملات ناهمپایه یا همپایه اتفاق می افتد و توازن نحوی را ایجاد می کند. در این پژوهش کوشش شده است، با بررسی سبک شناسی نحوی که شامل فراهنجاری نحوی، تشخص نحوی و توازن نحوی است، زیبایی شناسی سوره انسان توصیف و تحلیل شود. با بررسی سبک شناسانه این سوره دریافتیم که تقدیم و تاخیر، حذف برخی از اجزای جمله و توازن نحوی برخی آیات منجر به زیبایی های موسیقایی می شود و از سوی دیگر، تاکید، بررسی جمله های فعلیه و اسمیه، بررسی فعل های ماضی، مضارع و امر و دلالت فعل های ماضی به کاررفته در این سوره، منجر به افزودن بار معنایی و دلالی شده است.

چکیده فارسی:یکی از مهم ترین مسائلی که امروزه در کلام جدید، دین شناسی و فلسفه دین مطرح است، مساله منشأ دین و چگونگی پیدایش آن است. با توجه به این نکته که این پرسش از نخستین پرسش های اساسی فلسفه دین و علوم مرتبط به آن بوده و از جمله مسائلی است که نزد مخالفان وحدت حقیقت دین و ماهیت فرا طبیعی آن مطرح شده است، اهمیت این بحث دوچندان می شود.به نظر نگارنده، پاسخ این پرسش در حکمت و کلام اسلامی به خوبی تبیین شده است. هر چند این بحث امروزه در مباحث کلام جدید مطرح می شود، اما برخی متکلمان مسلمان با استفاده از منابع کلامی پیشین راهی برای آن یافته اند و ریشه های آن را در کلام قدیم اسلامی جست و جو کرده اند. از بهترین پاسخ هایی که با توجه به تمام ابعاد مسائل دینی به این پرسش داده شده است، پاسخ استاد مرتضی مطهری (ره) است. در این نوشتار سعی نگارنده بر این است که نظریه های استاد را که به بحث منشأ دین مرتبط بوده و در فهم نظر نهایی ایشان کمک می کرده، گرد آورد و مقدمات و نتایج آنها را تبیین کند و نیز ارتباط میان بیانات ایشان در آثار گوناگون را در این زمینه بیابد. عناوینی که انتخاب شده اند برگرفته از خود عبارات استاد هستند.   چکیده عربی:تعتبر الیوم مسألة منشأ الدین وکیفیة ظهوره من أهم مسائل علم الکلام الجدید معرفة الدین و فلسفة الدین. تأخذ أهمیة هذا البحث أهمیة بالغة بالتوجه إلی أن هذا السؤال هو من أوائل الأسئلة الاساسیة لفلسفة الدین والعلوم المرتبطة بها وکذلک هو من جملة المسائل المطروحة التی طرحت من قبل المخالفین لوحدة الدین الحقیقیة وماهیته فوق الطبیعیة. بنظر الکاتب فإن جواب هذا السؤال قد تم توضیحه بشکل جید فی الحکمة والکلام الإسلامیین. ومع أن هذا البحث یطرح حالیا فی علم الکلام الجدید، إلا أن بعض المتکلمین الإسلامیین وبالاستفادة من المصادر الکلامیة القدیمة وجدوا جذورا لهذا البحث فی الکلام الإسلامی القدیم.من أفضل الأجوبة المقدمة مع التوجه إلی جمیع أبعاد المسائل الدینیة هو جواب الأستاذ مرتضی مطهری. فی هذه المقالة سعی الکاتب وبالاستفادة من نظریات الأستاذ مطهری المرتبطة ببحث منشأ الدین والفهم النهائی له لبیان مقدمات ونتائج هذه النظریات وکذلک تبیین الارتباط بین کلام الأستاذ مطهری فی آثاره المختلفة. مع العلم أن العناوین المنتخبة هی نفس عبارات الأستاذ.

چکیده فارسی:«نظریه فطرت»، سرشتی برای انسان تصویر می کند که الهی، فراگیر، تبدیل ناپذیر، غیراکتسابی و مصون از خطاست و سایر موجودات، بدین سیاق از آن بهره مند نیستند. ازاین رو، فطرت، وجه تمایز انسان از سایر موجودات است. ورود مفهوم «فطرت» به مبادی علوم مختلف، تبعات معرفتی فراوانی به همراه دارد. نظریه فرهنگی، یکی از دانش هایی است که با ورود مفهوم «فطرت» بدان، دستاوردهای علمی مهمی حاصل خواهد شد. «ابتناء بقاء فرهنگ ها بر عناصر فطری»، «بهره مندی همه فرهنگ ها از فطرت الهی»، «معتبر دانستن بخشی از تفاوت های فرهنگی جوامع»، «تحلیل بحران های فرهنگی بر اساس فطرت»، «رأی به تعالی پذیری همه فرهنگ ها»، «فطری دانستن ارتباطات»، «امکان گفت وگوی فرهنگ ها با زبان فطرت»، «مفاهمه ذاتی فرهنگ ها با فرهنگ دینی» و «ورود به سیاست گذاری فرهنگی مبتنی بر نظریه فطرت»، در جمله موضوعاتی هستند که در این مقاله، به عنوان دلالت های نظریه فطرت در نظریه فرهنگی مورد بررسی و نقد قرار گرفته اند.   چکیده عربی:إن نظریة الفطرة تصور للإنسان فطرة تتصف بأنها: إلهیة - شاملة - غیر قابلة للتغییر - لیست اکتسابیة - مصونة من الخطأ - لا یوجد کائن آخر یتصف بها. لذا فإنها تعد وجها لتمایز الإنسان عن سائر المخلوقات.وبالطبع فإن سریان مفهوم الفطرة فی مبادئ مختلف العلوم له تبعات معرفیة کثیرة. أما النظریة الثقافیة فهی واحدة من العلوم التی تحدث فیها إنجازات علمیة هامة عبر سریان مفهوم الفطرة فیها. ومن المواضیع التی یتناولها الباحث فی هذه المقالة بالنقد والتحلیل بصفتها دلالات علی نظریة الفطرة فی رحاب النظریة الثقافیة، ما یلی: (استناد بقاء الثقافات إلی العناصر الفطریة)، (اتصاف جمیع الثقافات بالفطرة الإلهیة)، (القول باعتبار بعض الاختلافات الثقافیة فی المجتمعات)، (تحلیل الأزمات الثقافیة علی أساس الفطرة)، (القول بکون جمیع الثقافات متعالیة)، (الإیمان بفطریة العلاقات)، (إمکانیة حوار الثقافات بلسان الفطرة)، (وجود تفاهم ذاتی بین جمیع الثقافات والثقافة الدینیة)، (الدخول فی البرنامج الثقافی المستند إلی نظریة الفطرة).